21 Mayıs Uluslararası Çay Günü’nde, çayın kültürel ve ekonomik değeri kadar iklim krizinin yarattığı tehditler de gündeme geldi. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Ankara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Selışık’ın aktardığı verilere göre, dünya genelinde çay tüketimi artarken, iklim değişikliği üretimde büyük riskler yaratıyor.
Türkiye Çay Tüketiminde Dünya Birincisi
Statista verilerine göre, Türkiye kişi başına yılda 3,16 kilogram çay tüketimiyle dünya lideri konumunda. Türkiye’yi 2,19 kg ile İrlanda, 1,94 kg ile Birleşik Krallık ve 1,5 kg ile İran takip ediyor. Türkiye toplamda yılda yaklaşık 250 bin ton çay tüketiyor.
Çay, sadece keyifli bir içecek değil, aynı zamanda 13 milyondan fazla kişinin geçim kaynağı. Özellikle Asya kıtasında yoğunlaşan üretim, Türkiye’de ise ağırlıklı olarak Doğu Karadeniz’de yapılıyor.
İklim Krizi Üretim Alanlarını Daraltıyor
Prof. Dr. Selışık, çay bitkisinin iklim konusunda son derece hassas olduğunu, üretim için en az %70 nem, ortalama 14 °C sıcaklık ve yıllık 2000 mm yağış gerektiğini vurguluyor. Ancak bu koşullar artık eskisi kadar düzenli değil.
2050 yılına kadar bazı bölgelerde çay üretim alanlarının %55 oranında azalabileceği, Hindistan gibi büyük üretici ülkelerde verim kaybının %40’a ulaşabileceği öngörülüyor. Türkiye gibi üretim potansiyeli sınırlı olan ülkelerde de iklimsel dalgalanmalar doğrudan verim kaybına yol açıyor.
Genetik Çeşitlilik Tehlikede
Selışık’ın uyarılarına göre, 20. yüzyıldan bu yana tarımsal ürünlerdeki genetik çeşitliliğin %75’i kayboldu. Bu, çayın farklı iklim koşullarına adaptasyonunu zorlaştırıyor. Verim kaybı %10 ila %25 arasında olabileceği gibi, kalite ve aroma da olumsuz etkileniyor.
Çin’de geleneksel çay çeşitlerinde tat ve koku değişimleri görülürken, bazı bölgelerde sürgün dönemi ciddi anlamda kısalmış durumda.
Atıklar Ekonomik Değere Dönüşüyor
Çay üretimi sırasında ortaya çıkan atıkların da değerlendirildiğini belirten Selışık, sadece Çin’de yılda 5 milyon ton çay atığı üretildiğini aktardı. Bu atıklar organik gübre, biyoyakıt ve doğal cilt bakım ürünlerinde kullanılıyor.
