Yaş ilerledikçe unutkanlık kaçınılmaz gibi görünse de bazı bireyler bu sürecin dışında kalıyor. Hafızaları genç bir insanınki kadar keskin, zihinleri son derece aktif. Bilim dünyası bu insanlara “Süper Yaşlı” adını veriyor. Northwestern Üniversitesi’nin yürüttüğü araştırmalar, süper yaşlıların beyin yapılarında ve yaşam alışkanlıklarında dikkat çekici farklar olduğunu gösteriyor. Peki, bu bireylerin sırrı ne? Yaşlandığımızda biz de onlar gibi olabilir miyiz?
İnsan beyni yaşlandıkça fizyolojik olarak küçülür. Gri ve beyaz madde hacmi azalır, sinapslar zayıflar, nöronlar arası bağlantılar seyrekleşir. Tüm bu biyolojik değişimler, özellikle hafıza fonksiyonlarında belirgin etkiler yaratır. Yaşla birlikte unutkanlık artar, yeni bilgileri öğrenme zorlaşır, geçmiş anılara ulaşmak zaman alır. Ancak tüm yaşlılar bu süreci aynı şekilde yaşamaz. Bazı bireyler, yaşları ilerledikçe dahi gençlik yıllarındaki kadar net bir hafızaya ve zihinsel çevikliğe sahip olur. Bu kişilere “Süper Yaşlılar” denir.
Süper Yaşlılar Gerçekten Var mı?
Süper yaşlılık kavramı bilimsel olarak da tanımlanmıştır. Northwestern Üniversitesi’ndeki Mesulam Bilişsel Nöroloji ve Alzheimer Hastalığı Merkezi, 25 yılı aşkın süredir “SuperAging” adlı bir program yürütmektedir. Bu programda 80 yaş ve üzerindeki bireyler bilişsel testlere tabi tutulmakta, bu testlerde 50’li veya 60’lı yaşlardaki sağlıklı bireylerle aynı veya daha yüksek skorlar alan kişiler süper yaşlı olarak sınıflandırılmaktadır. Araştırmalar, yaklaşık 2000 başvurudan yalnızca yüzde 10’undan azının bu kriterleri karşıladığını göstermektedir. Şu ana kadar 300 civarında süper yaşlı detaylı biçimde incelenmiş, bu bireylerden 80’i beyin dokularını bağışlayarak bilimsel çalışmalara büyük katkı sağlamıştır.
Süper Yaşlıların Beyni Neden Farklı?
Süper yaşlıların beyin yapıları, ortalama yaşta olan bireylerden önemli farklılıklar göstermektedir. Beyinlerinde yaşlanma ile ilişkili yaygın küçülme gözlenmez; hatta özellikle hafıza ve sosyal biliş ile ilgili bölgelerde daha kalın bir korteks yapısı tespit edilmiştir. Von Economo adı verilen, sosyal biliş ve empatiyle bağlantılı özel nöron türlerinin bu bireylerde daha yoğun olduğu da belirlenmiştir. Bu durum, sadece hafıza değil, duygu düzenleme, motivasyon ve sosyal etkileşim gibi karmaşık zihinsel işlevlerin de korunmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca bu kişilerin beyinlerinde Alzheimer’a neden olan beta-amiloid plakları ve tau protein yumaklarına karşı ya doğal bir direnç geliştiği ya da bu yapılar oluşsa bile beyinlerinin onları tolere edebildiği düşünülmektedir.
Sosyal Hayat ve Hafıza Arasındaki Güçlü Bağ
Yapılan araştırmalarda süper yaşlıların yalnızca fiziksel sağlıklarıyla değil, güçlü sosyal yaşamlarıyla da ön plana çıktığı görülmektedir. Bazıları düzenli egzersiz yapmasa, özel bir diyet uygulamasa ya da zaman zaman alkol ve sigara tüketse bile bilişsel sağlıklarını koruyabilmektedir. Ortak nokta olarak bu bireylerin çoğu aktif sosyal yaşama sahip, çevresiyle güçlü iletişim kuran, arkadaşlık ilişkileri yoğun bireylerdir. Bu durum sosyal etkileşimin, beyin sağlığı üzerinde sanıldığından daha fazla etki yarattığını ortaya koymaktadır.
Hafızayı Güçlü Tutmak İçin Neler Yapılabilir?
Araştırmalar süper yaşlıların tamamen genetik bir ayrıcalıkla değil, aynı zamanda yaşam tarzı sayesinde bu duruma ulaştığını göstermektedir. Bu da demektir ki, herkes belirli alışkanlıkları geliştirerek zihinsel sağlığını koruyabilir. Zihni sürekli aktif tutmak, yeni bilgiler öğrenmeye çalışmak, kitap okumak, bulmaca çözmek, farklı diller veya beceriler öğrenmek gibi aktiviteler beyni uyarır ve nöroplastisiteyi destekler. Sosyal ilişkiler kurmak, arkadaş çevresiyle iletişimde kalmak, topluluklara katılmak veya gönüllü faaliyetlerde bulunmak da zihinsel sağlığı destekleyen önemli etkenlerdendir. Tüm bunların yanı sıra yeterli uyku, dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivite ve stresle başa çıkma yöntemleri, bilişsel sağlığın korunmasında temel rol oynar.
Süper Yaşlılara İlham Veren Bir Örnek
Amerikan Çengel Bulmaca Turnuvası’nda 82 yaşındayken birinci olan Siegler adlı kadın, bu tanıma birebir uyan örneklerden biridir. Siegler, aynı zamanda “Jeopardy!” adlı bilgi yarışmasına da iki kez katılmış ve canlı seçmelere davet edilmiştir. 85 yaşında verdiği bir röportajda, hâlâ aktif, üretken ve zihinsel olarak keskin olduğunu paylaşmıştır. Northwestern Üniversitesi’nden Dr. Tamar Gefen, Siegler’in beyninin hâlâ 50 yaşındaki bir bireyinki gibi çalıştığını belirtmektedir. Bu tür örnekler, zihinsel yaşlanmanın kaçınılmaz olmadığını, doğru alışkanlıklarla ertelenebileceğini ve hatta tersine çevrilebileceğini göstermektedir.
